لبنه
لبنه (Labneh) که به صورت habaneh , lebnah نیز نوشته میشود یک فراورده شیری سفیدرنگ خاورمیانهای است که از شیر گاو، گوسفند و بهندرت شیر بز تهیه میشود. قوام لبنه حالتی بین ماست و پنیر است و دارای بافت خمیری شکل است. برای نگهداری طولانیتر میتوان آن را خشک کرد تا بیشتر سفت شود و به شکل گلوله درآمده، قابل نگهداری در روغن زیتون باشد. لبنه همچنین ممکن است با ادویههایی چون آویشن طعمدار شود.
لبنه یک غذای محبوب و نیز جزء ترکیبی ساندویچ است. عطر و طعم لبنه عمدتا به نوع شیر به کار رفته در آن بستگی دارد. لبنه تولیدشده از شیر گاو دارای عطر و طعم نسبتا ملایمتری است.
در لبنان، یک نوع ویژه لبنه که از شیر بز تولید میشود به نام Anbariz وجود دارد.
لبنه همچنین در بین ارامنه کشورهای خاورمیانه مثل لبنان و سوریه نیز محبوب است. لبنه یا لبن (Laban) یک پنیر نرم تازه لبنانی تهیه شده از ماست است و سادهترین روش تهیه را در بین پنیرهای دیگر دارد.
ساختار لبنه
لبنه با استفاده از شیر کندانسه یا تغلیظ شده به میزان تقریبی 23 درصد و با روش سنتی، اولترا فیکاسیون، اسمزمعکوس یا بازسازی مستقیم تولید میشود. برای روشهای اولترافیکاسیون و اسمز معکوس فراوری غشایی قبل یا بلافاصله بعد از تخمیر انجام میشود. مطالعات رئولوژیکی دینامیک نشان میدهد که رفتار فیزیکی لبنه به غلظت پروتئین و شدت هم زدن مکانیکی در طول فراوری غشایی بستگی دارد. تصاویر میکروسکوپ الکترونی نشان میدهد که نمونههای با محتوای پروتئینی بیشتر، دارای ساختار متراکمتر و خلل و فرجهای کوچکتری نسبت به نمونههای با محتوای پروتئینی کمتر هستند. همچنین اسمز معکوس و اولترافیکاسیون شیر تخمیر شده گرم اثرات مخربی روی ساختار ژل دارد، ضمن اینکه رشتههای کازئین ضخیمتری نسبت به نمونههای سنتی تولید میکند.
در دیگر آزمایشهای صورت گرفته تفاوتهای اساسی به جز در مورد دانستیه ژل که بر اساس غلظتهای متفاوت کازئین متغیر است، مشاهده نشد. به طور کلی، اولترافیکاسیون شیر گرم تخمیرشده یک شیوه مناسب برای تولید لبنه با کیفیت خوب است.
مطالعات متعددی روی ارتباط بین ساختار و بافت ماست و محصولات شبیه ماست صورت گرفته است. ویژگیهای رئولوژیکی ماستهای بههم نزده و هم زده طبیعی به طور گسترده مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. تا جایی که اثرات روشهای متفاوت مثل فرآیند حرارتی، غلظت مواد جامد، و نوع باکتری مایه میکروبی آغازگر بر رئولوژی و میکرو ساختار موثر است. هر چند که تا این اواخر چنین آزمونهای میکروساختاری و رئولوژیکی برای لبنه که در واقع یک ماست غلیظ شده محبوب در مناطق خاورمیانه و مناطق بالکان است، انجام نشده بود.
افزایش اخیر محبوبیت لبنه در اروپا منجر به افزایش علاقه نسبت به ساختار لبنه و بهویژه ارتباط با انواع شیر و تکنیکهای تغلیظ شد. در آن مطالعات UF به عنوان یک جایگزین بهتر برای روش فراوری سنتی لبنه که روشی غیراقتصادی غیربهداشتی بود، مطرح شد. مطالعات اخیر صورت گرفته روی رئولوژی لبنه که با روشهای متفاوت به منظور افزایش کل مواد جامد تهیه شده بودند نشان میدهد که UF میتواند ژلی را تولید کند که ویژگیهایش مشابه محصول سنتی باشد. مطالعات حاضر در حال افزایش گسترش این کار بهوسیله مقایسه کردن ویژگیهای فیزیکی و میکروساختاری لبنه تولیدی با روشهای سنتی، بازسازی مستقیم، تکنیکهای غشایی (هم روش UF و هم روش RO) با استفاده از تکینکهای رئولوژیکی دینامیک و SCEM است. به علاوه آزمون جداگانهای روی لبنههای تولید شده با استفاده از روش UF و با غلظتهای پروتئینی متفاوت صورت گرفته است. این مطالعات به ارزیابی نقش غلظت پروتئین بدون توجه به روش تغلیظ میپردازد.
فراوری غشایی
به منظور بررسی خواص رئولوژیکی و میکروساختار لبنه اولین کار صورت گرفته فراوری غشایی است. در آن هر دو روش UF و RO با استفاده از سیستمهای لولهای به کار میرود.
غشاهای به کار برده شده برای هر روش قدری متفاوت است. مثلا مساحت غشای به کار رفته برای روش UF 8/0 متر مربع است. در حالی که برای روش RO 2/1 مترمربع است.
تولید لبنه
پودر شیر کامل برای تولید لبنه استفاده میشود. پودر شیر دردمای 40 درجه سانتیگراد به وسیله یک مخلوطکن با سرعت بالا بازسازی شده تا به غلظت مورد نظر از لحاظ کل مواد جامد برسد. شیر تا دمای 85 درجه سانتیگراد به مدت 20 دقیقه گرم شده و سپس تا 42 درجه سانتیگراد در حمام آب یخ سرد میشوند. نمونهها بهوسیله مایه میکروبی آغازگر (به نسبت وزنی دو درصد) تلقیح میشوند.
کشت میکروبی آغازگر ترکیبی از Sterptococcus thermopillus و Hactobacillus delbruckii sp. Bulgaricus به نسبت مساوی است.
محتوای کل مواد جامد نمونههای لبنه در خاتمه فرآیند 23 درصد وزن به حجم است که معمولا این نسبت برای لبنههای سنتی خاورمیانه نیز معمول است. هنگامی که PH برای نمونههایی که پس از انکوباسیون تغلیظ میشوند به 3/4 و برای نمونههایی که پیش از انکوباسیون تغلیظ شدهاند به 4 رسیده و انکوباسیون متوقف میشود. PH نهایی برای کل نمونهها باید 4 باشد.
نمونهها در طول شب در لیوانهای پلاستیکی 200 گرمی و در دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری شده و سپس اجازه داده میشود تا در اتاق انکوباسیون قبل از اینکه اندازهگیریهای رئولوژیکی در روز بعد اجرا شود. با دمای 25 درجه سانتیگراد به تعادل برسند. شش تکنیک مختلف تولید به کار گرفته شده و هشت نمونه از هر دسته تولیدی برای آنالیز آمادهسازی میشود.
لبنه سنتی: برای تولید لبنه سنتی از نوع بههم زده (Stirred – type)، ماست با 16 درصد کل مواد جامد و 3/4 = PH استفاده میشود. پس از نگهداری در یخچال با استفاده از کیسههای پارچهای تا زمانی که به غلظت مطلوب مواد جامد تقریبا 23 درصد برسد آبگیری میشود.
این عملیات در دمای 4 درجه سانتیگراد انجام میگیرد. حجم آبپنیر خارج شده به طور متناوب اندازهگیری میشود. زمان کل آبگیری بین 18 تا 20 ساعت است. این شیوه تولیدی به روش کنترل موسوم است.
لبنه به همزده: از طریق UF – AF، اولترافیکاسیون و بلافاصله پس از تکمیل انکوباسیون شیر تخمیرشده با 16 درصد ماده جامد به کار برده میشود (3/4 = PH). دما روی 42 درجه سانتیگراد ثابت شده و با استفاده از چرخش آب سرد در اطراف تانک تغذیه وقتی که غلظت مطلوب مواد جامد (تقریبا 23 درصد) به دست آمد نمونه در داخل لیوانهای ماست پر شده و در یخچال تا زمان آنالیز نگهداری میشود.
لبنه بههمزده :(Stirred – type) تولیدشده به وسیله روش RO – AF، این تکنیک دقیقا مشابه روش UF – AF است با این تفاوت که به جای UF از RO استفاده میشود.
لبنه بههم نزده(Set – taype) : تولیدشده به وسیله UF – BF. شیر دارای 16 درصد ماده جامد به وسیله UF در دمای 50 درجه سانتیگراد تغلیظ میشود تا به 23 درصد ماده جامد برسد.-
- سپس روش استاندارد تولید ماست دنبال میشود. انکوباسیون هنگامی که PH به 4 میرسد متوقف میشود.
لبنه نوع به هم نزده (set – type): تولید شده به وسیله RO – BF. جزییات تکنیک مشابه روش UF – BF است با این تفاوت که از RO به جای BF استفاده میشود.
لبنه نوع به هم نزده (set – type): تولید شده به وسیله بازسازی مستقیم. روش کنترل دنبال میشود فقط برای رسیدن پودر شیر به غلظت 23 درصد باید ابتدا در آب حل شود. انکوباسیون در 4 = PH متوقف میشود.
فرآیند تخمیر برای روشهای کنترل، UF – AF و RO – BF سه ساعت و نیم و برای روش بازسازی مستقیم، UF – BF و RO – BF پنج تا شش ساعت طول میکشد. پس از یک شب یخچالگذاری در دمای 4 درجه سانتیگراد PH نمونهها به حدود 4 میرسد. و در این هنگام میتوان آنالیز شیمیایی شامل مشخص کردن میزان پروتئین، چربی، خاکستر و مواد جامد را با استفاده از روشهای استاندارد مورد تایید را اندازه گرفت.
خواص رئولوژیکی
ویژگیهای رئولوژیکی لبنهها پس از یک شب نگهداری در دمای 4 درجه سانتیگراد با استفاده از رئومتر دینامیک کنترل فشار صورت میگیرد. نمونههای لبنه باید در حین اندازهگیری در دمای بیست و پنج درجه سانتیگراد نگهداری شوند. به هر حال پس از بررسیهای صورت گرفته و مشاهدات میکروسکوپی و محاسبات که به دلیل پیچیدگیهای تخصصی از آوردن انها در این مجال خودداری میشود، نتایج زیر در رابطه با خواص رئولوژیکی لبنه به دست میآید.
به نظر میرسد تفاوتهای عمده و اساسی بین ویژگیهای رئولوژیکی لبنهها به میزان پروتئین و تکنیکهای افزایش کل مواد جامد بستگی دارد. بررسیهای میکروسکوپ الکترونی نشان میدهد تکنیکهای کندانسه کردن و تغلیظ شیر تخمیرشده اثرات مضری روی ساختار دارد. میزان خسارت وارده بر رشتههای کازئین به نظر میرسد که به اثر Shearing غشاهای RO و UF مرتبط باشد. لبنههای تولیدی به روش UF – AF و UF – BF دارای ویژگیهای مشابهی هستند.
به واسطه تغییراتی که در فراوری متنوع وجود دارد (مثل: PH در آغاز تغلیظ، فشار غشا و دمای فرآیند) لبنه تولیدی از لحاظ ساختار و بافت ممکن است متفاوت باشد. به هر حال با این همه باید فرآیندی را جستوجو کرد که لبنه تولیدی کمترین خسارت ساختاری را دیده و دارای بهترین بافت باشد. به نظر میرسد فراوری UF شیر تخمیرشده گرم یک تکنیک امیدوارکننده در زمینه تولید ماست کندانسه با کیفیت است.
دستورالعمل تهیه خانگی و سنتی لبنه
اجزا تشکیلدهنده و وسایل لازم: ماست، نمک، دستمال استریل، دوکاسه، همزن، صافی
ابتدا یک لیتر ماست را میزنیم تا به قوام یکنواخت برسد و آن را داخل ظرف میریزیم. یک قاشق چایخوری نمک به آن اضافه میکنیم. سپس آن را به همزده تا به طور کامل مخلوط میشود. یک دستمال استریل را روی یک صافکن که روی یک کاسه متوسط قرار گرفته است انداخته و سپس ماست نمکدار را داخل صافی میریزیم. چهارگوشه دستمال را گرفته و آن را جمع کرده، بسته و بالای یک ظرف آویزان میکنیم تا آب این ماست داخل آن ظرف چکیده و جمع شود. عملیات آویزان کردن دستمال برای خروج آب ماست را میتوان در داخل یخچال انجام داد تا از تازه ماندن محصول مطمئن شد. پس از 24 ساعت آب ماست خارج شده و میتوان دستمال را باز کرد. ماده حاصل روی پارچه لبنه است. لبنه را به صورت توپ یا گلولهای قالبزده و سپس در یخچال نگهداری میکنیم.
با آگاهی از اهمیت کشت و زرع و توجه به این مطلب که بخش کشاورزی حدود 27% از تولید ناخالص ملی و 80% از محصولات اساسی مورد نیاز کشور را تولید کرده و در صادرات غیر نفتی نیز سهمی معادل 40% دارا میباشد، در می یابیم که بخش
پرورش قارچ خوراکی
با آگاهی از اهمیت کشت و زرع و توجه به این مطلب که بخش کشاورزی حدود 27% از تولید ناخالص ملی و 80% از محصولات اساسی مورد نیاز کشور را تولید کرده و در صادرات غیر نفتی نیز سهمی معادل 40% دارا میباشد، در می یابیم که بخش کشاورزی در هر کشوری میتواند نقش بسیار مهمی را در تولید ناخالص ملی آن کشور ایفا کند. این امر نیز از طریق تولید محصولات کشاورزی، مصرف در داخل و صادرات به سایر کشورها و ایجاد زمینه های اشتغال زایی امکانپذپر است. پس حفظ و توسعه این بخش باید در سر لوحه اهدافمان قرار گیرد.
رشد سریع این بخش علاوه بر دارا بودن اهمیت در بهبود کیفیت زندگی 40% از مردم جهان که از راه کشاورزی امرار معاش میکنند، برای تضمین عرضه کافی مواد غذایی تمام ملل جهان که جمعیت آنها با سرعت زیادی در حال رشد است، ضروری است.
خوب است بدانیم ترویج و آموزش کشاورزی، اهرم عمران روستایی و بازوی قوی توسعه کشاورزی است که این دو نیز خود بخشی از عمران ملی محسوب میشوند و بدون توسعه کشاورزی، عمران ملی یا امکانپذیر نبوده و یا لااقل در کشورهای جهان سوم با دشواری همراه است. لذا آموزش و ترویج کشاورزی از ضروریات است چون موجب تسهیل پذیرش تکنولوژی مناسب و روشهای جدید کشت و کار توسط کشاورزان و روستاییان شده و باعث میشود که آنها سطح تولیدات خود را افزایش دهند.
پرورش قارچ خوراکی یکی از این تکنولوژی هاست که توسط ترویج و توسعه آن میتوان گام مؤثری در تأمین مواد غذایی، ایجاد اشتغال جنبی مناسب و افزایش سطح درآمد کشاورزان برداشت. البته این تکنولوژی جوان در شهرهای بزرگ ایران با تأسیس کشت و صنعت های تولید قارچ بخصوص در اطراف تهران و با توجه به مناسب بودن شرایط جوی در اکثر نقاط ایران، در کشور ما در حال توسعه زیادی است. در استان های خراسان، کرمان، چهار محال و بختیاری، کرمانشاه، خوزستان، مازندران، اصفهان و یزد نیز مراکز کشت قارچ موجودند.
از لحاظ تولید قارچ در سطح جهان نیز چین با تولید سالیانه 2245800 تن، فرانسه با 232000 تن، هلند با 165350 تن، ایتالیا با 102000 تن، ژاپن با 336430 تن، انگلستان با 118000 تن، آمریکا با 344717 تن، کشورهای عمده تولید کننده جهان می باشند و کلاً در جهان سالانه 4264286 تن تولید قارچ داریم.
تقسیم بندی قارچها از نظر نوع دریافت مواد غذایی
الف – تجزیه کننده اولیه: قارچهایی که قادر باشند مواد اولیه را خود تجزیه کنند و مواد غذایی خود را بدست آورند.
ب – تجزیه کننده ثانویه: قارچهایی که محتاج به یک سری میکروارگانیزمهایی هستند تا محیط کشت را تجزیه کنند تا قارچ بتواند روی محیط کشت تجزیه شده رشد کند.
تقسیم بندی قارچها از لحاظ نوع زندگی
الف – انگل: قارچهایی که روی موجودات زنده دیگر زندگی می کنند و غذای خود را بدست میآورند.
ب – همزیستی: برخی از قارچها بصورت همزیست با ریشه گیاهان هستند که به این قارچها میکوریزا میگویند.
ج – ساپروفیت (گندروی): قارچهایی که روی محیطهای مرده رشد میکنند.
قارچها موجوداتی هستند که از ادوار قدیم با انسان بوده اند. سوابق فسیلی آنها به دوران پر کامبرین و دونین بر میگردد. تاریخ مصرف قارچ های خوراکی بعنوان غذا و دارو به زمانی بسیار دور برمیگردد و حتی انسان های نخستین از خواص ویژه قارچ ها اطلاع داشتند. آزتک ها از قارچها بعنوان مواد توهم زا در فالگیری استفاده میکردند و قارچ را گوشت خدا God's flesh مینامیدند. نوشابه مستیآور سوما نیز چیزی جز عصاره آمانیتا موسکاریای سمی نبوده که از گروه قارچ های کلاهکدار است. در کتب پزشکی هند باستان، سامهیتا قارچ ها را به سه دسته خوراکی، سمی و دارویی تقسیم کرده اند. یک نوع قارچ کوچک بنام پسیلوسیپ مورد استفاده سرخپوستان آمریکا بوده که برای ازدیاد بینایی استفاده میشده. وایکینگها در شمال اروپا قارچ نیمه سمی و گیج کننده میخوردند و حالتی شبیه نیمه مستی به آنها دست میداد.
پرورش قارچهای خوراکی حدوداً به 20 قرن پیش در ژاپن و چین بر میگردد. کاشت قارچ در گلخانه اولین بار در سوئد در سال 1754 میلادی ابداع شد.
زعفران چیست ؟
زعفران با نام عمومی saffron و نام علمی crocus sativus گرانبها ترین گیاه زراعی موجود در روی کره زمین است و تنها گیاهی است که واحد خرید و فروش آن به جای تن و کیلو مثقال و گرم است .
زعفران از خانواده زنبق و در منطقه آب و هوایی مدیترانه و غرب آسیا از عرض جغرافیایی 30 الی 50 درجه شمالی و طول جغرافیایی 10 در جه غربی تا 80 درجه شرقی در مناطق بسیار کم باران ایران - توران که دارای زمستان سرد و تابستان گرم بدون داشتن بارش در اوایل فصل پاییز باشد گسترش دارد از ویژگیهای بارز این گیاه ظهور گل آن قبل از هر اندام رویشی دیگر است . شروع رشد آن در پاییز . انتهای رشد در بهار . عدم تولید بذر بارور با وجود تولید گل کامل فراوان و ضرورت برداشت گل آن در صبح زود قبل از گرم شدن هوا می باشد . تکثیر زعفران منحصرا توسط غده زیر زمینی بنه ( کورم ) متداول است . برداشت محصول شامل چیدن گلها و جدا کردن کلاله از سایر قسمتهای گل و در نهایت خشک کردن کلاله ها است . متوسط عملکرد زعفران در صورت رعایت کامل اصول زراعی حدود 10 کیلو زعفران خشک در هر هکتار از نوع زعفران دسته ای می باشد . طول عمر گلها حدود 3 تا 4 روز بوده که به طور متوسط هر کیلو گل زعفران معادل 2170 عدد گل است و از هر 78 کیلو گل به طور معمول 1 کیلو زعفران دسته ای ( کلاله همراه با خامه ) حاصل می شود برای تهیه 1 کیلو زعفران سرگل نیاز به حدود 105 کیلو گل و برای تهیه 1 کیلو زعفران پوشالی ممتاز ( حداکثر طول خامه باقیمانده و متصل به کلاله کمتر از 3 میلی متر ) نیاز به حدود 103 کیلو گل زعفران است پس از برداشت گل و جدا سازی کلاله ها مهمترین پارامتر در مورد کیفیت زعفران نحوه خشک کردن کلاله آن است که می بایست در محیط تمیز و در زمان کوتاه ( حدود 2 الی 3 ساعت ) و در دمای حدود 50 تا 60 درجه سانتیگراد در اون الکتریکی انجام می گیرد . روش خشک کردن اسپانیایی ( الک - هیتری ) در مرتبه بعدی است و پس از آن روش خشک کردن با مایکروویو می باشد .
در حال حاضر کلیه مراحل برداشت گل و جداده سازی کلاله ها و فن آوری زعفران با دست صورت می گیرد .
کلاله سه شاخه زعفران مهمترین بخش تجاری آن است این بخش از گل حاوی مواد چرب . املاح معدنی و موسیلاژ است . عطر و بوی زعفران به علت وجود اسانس بیرنگ تروپن دار و یک ترکیب اکسیژن دار همراه با سینئول به نام سافرا نال می باشد . و ظعم زعفران مربوط به هتروزید تلخ پیکرو کروسین است . ماده رنگین زعفران مربوط به وجود ماده ای به نام کروسین می باشد .
بهترین راه جدا سازی مواد موجود در زعفران جهت مصارف غذایی خانگی حل کردن کوبیده زعفران در مخلوط آب گرم و روغن مایع است ( با نسبت یک قسمت روغن و بیست قسمت آب به صورت دم کرده برای مدت نیم ساعت ) .
مقدار مصرف برای هر نفر به طور معمول حدود 15/1 گرم در هر وعده غذایی می باشد .
برای نگهداری زعفران محیط ایده آل جای خشک و خنک و به دور از نور می باشد
تولید رنگ خوراکی از گلبرگ زعفران:
منطقه خراسان، نتایج حاصل از اجرای مرحله آزمایشگاهی طرح جستجو و استخراج آنتوسیانین از گلبرگ زعفران و بررسی پایداری آن در یک نوشابه مدل نشان داد که از گلبرگ زعفران که در حال حاضر به عنوان ضایعات دفع میشود میتوان رنگ خوراکی طبیعی تولید کرد.
نتایج حاصل از اجرای مرحله نیمهصنعتی این طرح نیز نشان داد که با توجه به وجود ماده اولیه کافی و مشخص بودن مراحل استخراج و تصفیه، تولید رنگ خوراکی کاملا امکان پذیر بوده و بررسیهای فنی نشانگر توجیهپذیر بودن اجرای طرح است.
گفتنی است عصاره رنگی گلبرگ زعفران به شکل پودر علاوه بر سهولت نگهداری و حمل و نقل و بستهبندی امکان استفاده در غذاهای مختلف را نیز دارد.
مهندس عباس همتی و غلامرضا ملکزاده در حالی این طرح را اجرا کردهاند که هم اکنون تنها از کلاله گل زعفران در کشور استفاده شده و بقیه قسمتهای گیاه زعفران دور ریخته میشود.
کاربرد زعفران در صنایع روغن نباتی و کره:
پژوهشگران صنایع غذایی کشورمان در تلاشند تا از زعفران به عنوان رنگ دهنده در روغن نباتی و کره استفاده کنند.
به گزارش سرویس «پژوهشی» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، این طرح در گروه کشاورزی و صنایع غذایی پژوهشکده تحقیقات توسعه و فنآوری خراسان در حال انجام است. مهندس علیرضا صادقیان، مدیر این گروه پژوهشی در گفتوگو با خبرنگار پژوهشی ایسنا در خراسان در این زمینه گفت: در حال حاضر در روغن نباتی و کره از ماده شیمیایی بتاکارپن به عنوان رنگ دهنده استفاده میشود. وی افزود: با توجه به خواص زعفران، ما در حال بررسی این موضوع هستیم که به جای استفاده از ترکیبات شیمیایی از خواص رنگ دهی زعفران در روغن نباتی و کره استفاده شود. صادقیان این امر را باعث غنای غذایی کره و روغن نباتی عنوان کرد.
وی در عین حال تاکید کرد که با توجه به خاصیت رنگدانه زعفران که به شکل محلول در آب است، برای استفاده از آن در روغن باید تحقیقات زیادی روی آن صورت گیرد. صادقیان با بیان این که طی این تحقیق قابلیت استفاده از رنگدانه زعفران در روغن اثبات شده است، ابراز امیدواری کرد که با همت پژوهشگران پژوهشکده این طرح تا سال 85 مراحل تحقیقاتی خود رابه اتمام برساند .